Het woord Pianola is van oorsprong een merknaam van de firma Aeolian, inmiddels is het een verzamelnaam voor automatisch spelende piano's die aangestuurd worden door een papieren rol met gaatjes.
Een pianola is een piano of vleugel die bespeeld kan worden middels een papieren muziekrol en is het resultaat van een reeks technische vindingen uit de late 90er jaren van de 19de eeuw. Aanvankelijk werd er gebruik gemaakt van een zogenaamde “voorzetter”, een toestel dat voor een bestaande piano of vleugel werd geplaatst. Later werd het mechaniek in de piano of vleugel ingebouwd.
Geschiedenis
De pianola is over de gehele wereld razend populair geweest bij gebrek aan radio en grammofoon. Zo was één op de drie piano's die in de jaren 20 de Amerikaanse fabrieken verliet een pianola. Men had de piano vaak als statussymbool, maar met de pianola kon ook daadwerkelijk muziek gespeeld worden in huis. Veel fabrikanten, met name in Amerika, vervaardigden instrumenten. De belangrijkste was ongetwijfeld de firma Aeolian die door een grootscheepse reclamecampagne wereldwijd honderdduizenden instrumenten wist te verkopen. Ook in Duitsland waren fabrikanten actief; de belangrijkste hier was de firma Hupfeld uit Leipzig, op de voet gevolgd door Welte uit Freiburg (im Breisgau). Verfijning van de mechanieken en voortschrijding van de techniek wat betreft de pneumatiek resulteerde tenslotte in de verschijning van de “reproductiepiano(vleugel), het summum op het gebied van het exact weergeven van een door de pianist ingespeeld muziekstuk. De opkomst van radio en grammofoon omstreeks 1930 betekende het einde van de pianola. Veel instrumenten werden gesloopt en een veelvoud aan rollen werd vernietigd.
Werking
De werking laat zich als volgt omschrijven: kleine balgjes, voor elke toets één, zetten het mechaniek van de piano in beweging. De balgjes worden in beweging gebracht als ze via een ventiel krachtig worden leeggezogen. De hiervoor benodigde zuiglucht wordt geleverd door een luchtpomp met een stel grote balgen die door trappen met de voeten of door een elektromotor in beweging worden gebracht.
De bespeler van de pianola (de pianolist) kan door de wijze van “trappen” en het bedienen van een aantal hendels grote invloed uitoefenen op de weergave van de muziek zodat een eigen interpretatie mogelijk is. De melodie ontstaat doordat het gatenpatroon in de papieren rol de ventielen en daarmee de speelbalgjes “commandeert”. Het geheel werkt op onderdruk, zuiglucht dus, waarbij de druk wordt gevarieerd om luider of zachter te kunnen spelen.